کودک و تلویزیون و اینترنت – چگونه والدین با فرزندان تعامل کنند

آکادمی کودکان آمریکا، فهرست راهنما در خصوص میزان استفاده کودک از تلویزیون و به طور کلی رسانه تصویری و دیجیتال، منتشر کرده است:

کودک تازه راه افتاده تا ۱۸ ماهگی

استفاده از تلویزیون و ویدئو و کامپیوتر برای بچه تا سن ۱۸ ماهگی، ممنوع است، مگر برای مکالمه و صحبت ویدئویی با فامیل و دوستان. البته این کار باید در کنار والدین و بزرگترها باشد.

کودک از ۱۸ تا ۲۴ ماهگی

برای بچه‌های یک سال و نیمه تا ۲ ساله، گهگاه می‌توان تلویزیون و ویدئو و کامپیوتر استفاده کرد ولی باید با همراهی و نظارت والدین یا پرستارش باشد.

کودکان ۲ تا ۵ ساله

حداکثر ۱ ساعت در روز با برنامه آموزشی، همراه با یکی از والدین یا مربی و پرستار که بتواند راهنمایی‌شان کند و بفهماند چه چیزی تماشا می‌کنند.

کودک و نوجوان از ۵ تا ۱۸ سالگی

والدین باید محدودیت به میزان ثابت در خصوص استفاده از تلویزیون و کامپیوتر و گیم و تبلت یا شبکه اجتماعی، برای فرزند در محدوده سنی ۵ تا ۱۸ ساله مشخص کنند. طبیعتا این محدودیت با بالاتر رفتن سن فرزند، کمتر خواهد شد. استفاده از رسانه تصویری و دیجیتال نباید از خواب یا تحرک فرزند کم کند.

کودکان باید در استفاده از وقت آزادشان، متنوع عمل کنند، مثلا گذراندن وقت با دوستان‌شان، بازی‌های ورزشی و مواردی این چنینی که کمک خواهد کرد جسم و روان سالم داشته باشند.

هر اتاقی که در آن تلویزیون و کامپیوتر سایز تجهیزات دیجیتال قرار دارد، با وسایل سرگرم‌کننده غیر دیجیتال  پر کنید. (مانند کتاب، مجلات کودکان و نوجوانان، اسباب بازی، پازل، بازی‌های رومیزی مثل منچ و نرد و شطرنج) تا ذهن کودک با چیزهایی غیر از موبایل و تبلت و تلویزیون و … هم سرگرم شود.

تلویزیون، آی‌پد، تبلت و لپ‌تاپ و لوازم تصویری و دیجیتال را بیرون از اتاق خواب بچه‌ها قرار دهید.

تمام وسایل صوتی و تصویری را حین غذا خوردن خاموش کنید، موبایل را دم دست‌تان نگذارید. این که بچه ببیند پدرش هنگام مهمانی هم راجع به قیمت زمین با موبایل صحبت می‌‎کند، اصلا جالب نیست.در مهمانی‌هایی که بزرگسال‌ها و کودکان حضور دارند، یکی از بدترین کارها روشن بودن مداوم تلویزیون یا ور رفتن مدام با موبایل و تبلت و اینترنت است. اگر قرار است ۲۵ نفر در یک مهمانی بنشینند و اخبار و سریال تماشا کنند، می‌توانند این کار را در خانه خودشان انجام دهند. منظور من البته حذف رسانه نیست. در مهمانی جمعی می‌توان برای زمان محدود (مثلا ۱ ساعت از یک دور همی خانوادگی ۸ ساعته) از رسانه استفاده کرد و با همین شیوه به بچه‌ها آموزش داد.

به فرزندتان اجازه ندهید و از اول جا بیندازید، که موقع انجام تکالیف درسی‌اش تلویزیون نگاه نکند. اگر ساعت‌هایی در خانه به کارهای‌تان می‌رسید، طبیعتا دم دست بودن گوشی یا آنلاین بودن در پیام‌رسان‌هایی مانند تلگرام و واتس‌اپ و … الگوی غلط به فرزندتان می‌دهد. برای من تصور این که دانشجوی پزشکی -که ممکن است چند سال بعد، به او مراجعه کنم و پزشک معالج من باشد- در کلاس و کتابخانه و حتی شب امتحان، گوشی‌اش روشن باشد، بسیار آزاردهنده است. چنین پزشکی اشتباهات زیادی خواهد داشت. هر شغل و تخصصی، در زمان یادگیری اش باید تمرکز داشته باشد نه که نصفه و نیمه حواسش را به درس و هر چیز دیگری بدهد.

زمان استفاده از تلویزیون و کامپیوتر و اینترنت را برای فرزندتان به عنوان یک امتیاز نشان بدهید، جوری که فرزندتان احساس کند باید این امتیاز ویژه را به دست بیاورد، نه که به عنوان حق طبیعی یا دستمزد در نظرش باشد. به آن‌ها گوشزد کنید که تماشای تلویزیون یا بازی کامپیوتری و اینترنتی فقط برای زمانی اجازه دارند که تکلیف درسی و کارشان را کامل انجام داده باشند.

سعی کنید یک روز ممنوعیت کامل تلویزیون و رسانه تصویری داشته باشید
کار درسی، فعالیت ورزشی و مسئولیت های شغلی باعث می شود در طول هفته به سختی بتوانید وقت آزاد با خانواده داشته باشید. برنامه‌های تلویزیونی مورد علاقه‌تان را ضبط (ذخیره) کنید و بازی‌های ویدئویی را هم برای آخر هفته بگذارید، بدین ترتیب سر سفره غذا، بازی‌ها و فعالیت‌های فیزیکی، وقت بیشتری خواهید داشت همراه خانواده باشید.

یک تمرین عملی خوب و کاربردی
اول از همه زمان خودتان را در استفاده از تلویزیون و اینترنت و بازی کامپیوتری و به کلی دنیای دیجیتال محدود کنید. چه بهتر که زمان کتابخوانی و مطالعه شما (به دور از صفحه مانیتور) بیشتر به چشم بیاید.

فهرست برنامه‌های تلویزیونی را چک کنید و نقد و نظرها راجع به برنامه های تلویزیونی را مطالعه کنید
به دنبال برنامه‌هایی باشید که همراه خانواده و دسته جمعی بتوانید تماشا کنید. (مانند برنامه‌های بدون خشونت و برنامه‌هایی که ارزش‌های خانواده را تقویت کند) برنامه‌هایی را انتخاب کنید که در کنار سرگرمی، علاقه به یادگیری و مطالعه را بیشتر کند. (مانند برنامه‌های مستند علمی)

از قبل برنامه‌های تلویزیونی منتخب‌تان را ببینید و مرور کنید
و مطمئن بشوید که برای کودکان مناسب هستند، پیش از آن که کودکان آن را ببینند.

از رده‌بندی سنی استفاده کنید
برخی برنامه‌های تلویزیونی رده‌بندی سنی برای گروه‌های مختلف اعلام می‌کنند و در روزنامه و اعلام برنامه، گفته می‌شوند یا در بخش اطلاعات برنامه در ۱۵ ثانیه اول، روی صفحه تلویزیون نمایش داده می‌شوند.

ابزار نظارت و پیشگیری ضد خشونت در تلویزیون‌ها V-Chip
قطعه الکترونیکی V-Chip روی تلویزیون یا گیرنده‌های دیجیتال و رسیور ماهواره نصب می‌شوند. این ها به پدر و مادر ها امکان می‌دهند که برنامه‌های نامناسب برای سن فرزندان شان را فیلتر کنند. V سرنامِ Violence به معنی خشونت است. شبکه‌ها و فرستنده‌های تلویزیونی موظف هستند که برای هر برنامه، کد رمز رده‌بندی سنی و میزان صحنه‌های خشونت را مشخص کنند تا توسط V-Chip تلویزیون شناسایی شود. در این حالت اگر والدین روی سطح خاصی از خشونت، تلویزیون شان را تنظیم کرده باشند، برنامه‌های حاوی صحنه‌های خشونت آمیز اعم از تصویر و کلام و … پخش نخواهند شد. استفاده از این ابزار نظارتی نخستین بار در مجلس سنای آمریکا تصویب و الزامی شد.

برنامه زمانی خانوادگی برای تلویزیون داشته باشید
روی یک چیزی به صورت جمعی در خانواده توافق کنید. یک برنامه زمان‌بندی را در جایی که جلوی چشم باشد (مثلا روی یخچال)  نصب کنید. حالا هر کدام از اعضای خانواده می‌دانند چه برنامه‌ای در چه زمانی، تماشا کنند. مطمئن شوید که تلویزیون پس از پایان زمان توافق‌شده تماشای برنامه، خاموش شود، نه این که کانال را دائم عوض کنید.

همراه با بچه خودتان تلویزیون و ویدئو تماشا کنید و بازی کنید، تا ببینید برای او مناسب است یا خیر.

جستجو کنید و بپرسید
از معلم و مشاور و حتی والدین دوستان فرزندتان در این باره بپرسید که چه برنامه‌هایی را توصیه می‌کنند یا تجربه‌های شان چیست. انجمن اولیای و مربیان در مدارس یکی از جاهایی است که می‌توان راجع به این موضوعات مباحثه کرد.

از سرگرمی‌های جایگزین تلویزیون حتما استفاده کنید و با فرزندان‌تان بازی کنید.
اگر می‌خواهید فرزندتان به تلویزیون و اینترنت اعتیاد پیدا نکند، جایگزین‌هایی مانند بازی‌های رومیزی و کارتی (منچ، شطرنج، نرد، ورق) یا قایم موشک و بازی در فضای آزاد را به آن ها پیشنهاد دهید و خانوادگی و دسته‌‎جمعی بازی کنید. بهتر است در مهمانی‌های دوره‌ای خانوادگی که بزرگترها همراه با کودکان هستند، از قبل برای سرگرمی این چنینی وسایل و زمان را پیش‌بینی کنید.

با فرزندتان راجع به آن چه در صفحه تلویزیون و بازی می‌بیند، صحبت کنید و باورهای و ارزش‌های مورد نظرتان را به او بگویید. اگر صحنه‌هایی در تلویزیون نمایش داده می‌شود که برای سن فرزندتان هنوز مناسب نیست، آن را خاموش کنید و از این فرست برای گفتگو با بچه خودتان استفاده کنید.

چند پیشنهاد برای گفتگوی محتوایی پدر و مادر با فرزند درباره برنامه تلویزیونی (سؤال والدین از فرزند)

• به نظرت اون چند نفر که توی فیلم اینجا دعوا کردند خوب بود؟ راه دیگه نداشتند به جای دعوا؟ تو باشی چیکار می‌کنی؟
• نظرت چیه راجع به کارایی که توی فیلم، اونا توی پارتی کردند؟ به نظرت درست بود یا اشتباه؟
• اگر بعضی افراد و نقش‌ها بدرفتاری و رفتار تبعیض‌آمیز دارند، با فرزندتان صحبت کنید که بدانند باید با افراد جدای از تفاوت‌هایی که با ما دارند، با احترام رفتار کرد.
• می‌توانید با استفاده از برنامه‌ها و بازی‌های خاص، موقعیت‌های پیچیده‌تر را توضیح دهید و این که حس و نظر شما راجع به موضوعات سخت‌تر (رفتار جنسی، عشق، مواد مخدر، مصرف الکل، دخانیات، کار، مرام و شخصیت، زندگی خانوادگی) چیست. به فرزندان‌تان یاد بدهید، که هر سؤالی راجع به آنچه در تلویزیون و بازی و اینترنت می‌بینند، راحت از شما بپرسند.

به رتبه‌بندی توجه داشته باشید

بازی‌های ویدئویی بر حسب استفاده از خشونت، الفاظ نامناسب برای کودک، تصاویر جنسی و هر محتوایی که برای کودکان نامناسبت است، رتبه‌بندی دارند. در بازی‌هایی که داخل ایران رتبه‌بندی ندارند، مخفف‌های لاتین، هر کدام معنی خاصی دارند. مثلا EC سرنام دو واژه Early Childhood برای کودکان ۳ سال و بالاتر است. AO سرنام واژه‌های Adults Only مشخص می‌کند که میزان خشونت در صحنه‌ها یا تصاویر جنسی، صرفا برای بزرگسالان مناسب است و توسط کودکان و نوجوانان نباید استفاده شود.
سایت ESRB تمامی مراتب رتبه‌بندی بازی‌های کامپیوتری و آنلاین را نوشته است. https://www.esrb.org
بازی‌های کامپیوتری در ایران از طرف بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای رتبه بندی سنی دارند تا بر حسب میزان خشونت احتمالی در صحنه‌های بازی، رده‌بندی سنی داشته باشد. از این که فرزند ۱۱ ساله تان بازی ۱۶+ را انتخاب کرده و مهارت دارد، خوشحال نشوید.

محتوای بازی‌ها را ببینید

حتی اگر رتبه‌بندی بازی مطابق با سن فرزندتان بود، باز هم لازم و مهم است که بازی را (مثلا ویدئوی تبلیغاتی) ببینید و حتی خودتان بازی کنید، پیش از آن که فرزندتان اول بار از آن بازی استفاده کند. ممکن است رتبه‌بندی سنی بازی با آن چه خود شما برای فرزندتان مناسب تشخیص می‌دهید، مطابقت نداشته باشد.

به فرزندتان کمک کنید بازی را درک کنند

حتما با دقت نظارت کنید که بازی‌ها چه اثری در رفتار فرزندتان دارند، اگر به نظرتان آمد که بعد از بازی، رفتار و گفتار خشن دارند، در باره بازی برای شان توضیح دهید که خشونت موجود در بازی با آن چه در دنیای واقعی اتفاق می افتد. این کمک خواهد کرد که با شخصیت های خشن بازی، کمتر همذات پنداری کنند و اثرات منفی چنین بازی‌هایی به حداقل برسد.

• سایت IARC  International Age rating Coalition اطلاعات خوبی در باره رتبه بندی سنی بازی های رایانه ای برای کودکان و نوجوانان دارد. دانستن این اطلاعات هم برای والدین و هم برای برنامه نویسان بازی، الزامی است.
• در سایت Parant’s Choice فهرستی از بازی های ویدئویی و آنلاین، کتاب، مجله، سایت، اپ موبایل، اسباب‌بازی و برنامه‌های تلویزیونی که برای کودک مناسب تشخیص داده شده‌اند، می‌توانید ببینید و معیارهای آن را مقایسه کنید. در حال حاضر (سال ۱۳۹۶) در این مرجع قابل توجه و بی‌طرف وجود ندارد، ولی می‌‎توانید ایده بگیرید.

• سواد کامپیوتری داشته باشید. یاد بگیرید که چطور محتوای نامناسب و مورد دار برای کودکان را مخفی و از دسترس خارج کنید.
• کامپیوتر را در اتاق عمومی بگذارید که دائم جلوی چشم باشد. طوری قرار دهید که مانیتور رو به دیوار و پشت به محوطه اتاق نباشد و هر زمانی به راحتی بتوانید صفحه آن را ببینید. به هیچ وجه کامپیوتر و ابزار دیجیتال مانند تبلت را در اتاق خواب کودک قرار ندهید.
• یک اکانت ایمیل مشترک با فرزندتان داشته باشید. در این حال، می‌توانید خبر داشته باشید که چه کسانی چه پیام‌هایی برای آن ها می‌فرستند.
• راجع به امنیت اینترنت به فرزندان تان آموزش دهید. روال و قوانینی را در استفاده از اینترنت برای فرزندتان جا بیندازید. این که مثلا اطلاعات شخصی و خانوادگی مانند آدرس و تلفن و نام یا محل مدرسه را نباید آشکار کنند.
• سایت‌های مورد استفاده فرزندتان را بوکمارک کنید. این باعث خواهد شد، سایتی که به آن علاقه دارد و قبلا شما آن را بررسی کرده‌اید دم دست باشد و مانند منوی استارت به راحتی به آن دسترسی پیدا کند. اگر این کار را نکنید به راحتی ممکن است با یک اشتباه تایپی  وارد سایت نامناسب بشوند.
• زمانی را با فرزندتان به صورت آنلاین بگذرانید. به او یاد بدهید که آداب معاشرت و رفتار درست در محیط آنلاین  چگونه باید باشد.
• در استفاده فرزندتان از اتاق گفتگوی آنلاین (چت روم) نظارت داشته باشید. با توجه به شرایط محتوایی و فنی ممکن است مثلا آدرس ایمیل به هنگام ارسال پیام در چت روم، آشکار شود. یا این که مثلا با کلیک روی کانتکت ارسالی در تلگرام و ذخیره آن روی گوشی، بلافاصله شماره تلفن برای شخص مقابل نمایش داده می‌شود.
• راجع به برنامه های حفاظتی آنلاین در جاهای دیگر، اطلاعات به دست آورید.
  برنامه‌های حفاظت آنلاین توصیه شده در مدرسه
  مراکز فوق برنامه برای دانش آموزان
  کامپیوترهای دوستانی که فرزندتان به خانه شان رفت و آمد دارد
  و هر جای دیگری که ممکن است فرزندتان بدون نظارت شما با اینترنت و کامپیوتر کار کند